ساکار عەبدوڵڵا
بەردەوام ئەو ژنانە دەبینینن لە کایەی سیاسییدا کە تا ئاستێک دەڕۆن و دواتر نایانبینیەوە. بۆیه پرسیاری ئه‌وه دێته ئاراوه، بۆچی ئەو ژنانە بێدەنگ دەکرێن یان هۆكار چییه لە پۆستە باڵاکاندا بڕیار بەدەست نین؟
بەدرێژای مێژووی سیاسیی توندووتیژیی لە بەرامبەر ژنان هەبووە له ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌ڵاتدا، جگه له‌و كردارانه‌ی به توندووتیژی هه‌ژمار ده‌كرێن له كایه‌ی سیاسی به‌رامبه‌ر به ژنان، دانانیانه لە کۆمەڵێک پۆستی سیاسی و ئیداریی و حکومی له دۆخێكدا بڕیار بە دەست نین؛ ئەمەش لە کاتێکدایه لە پەرلەمانی کوردستان رێژەی بەشداریی كۆتای ژنان 30%ه، بەڵام لە پۆستە باڵاکانی حکومەتی هه‌رێمی كوردستاندا بڕیار بەدەست نین و بوونیان له پۆسته‌كان به رێژه‌یه‌كی كه‌م و رەمزییه.
هۆكاری نه‌بوونی ئه‌و باڵانسه جێنده‌رییه له پۆسته‌كاندا له ئاستی به‌شداری سیاسی، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ل و دەرفەتی یەکسانیان بۆ ناڕەخسێندرێت و رۆڵیان پێ نادرێت به هه‌مان ئه‌ندازه‌ی پیاوه‌كان لە وه‌رگرتنی پۆستەكانی حکومەتدا، ئەمەش بۆ ئەو فه‌لسه‌فه و روانینه‌ی سیستەمەكه ده‌گه‌رێته‌وه كه نا یەکسان و پیاوسالاره و جیاوازی ده‌كات له پێدانی پۆسته‌كان و رێگا بە ژنان نادات لە پۆستەکاندا بڕیاری گرنگیان بەدەست بێت و بتوانن بەردەوامبن لە پۆستە سیاسییەکاندا.
لە رووی جێندەریشەوە ژنان جارێکی تر بێ کاریگەر و بێ ئیرادە دەکرێن و توندوتیژییان بەرامبەر دەکرێت. هەندێک جاریش ژنانی ناو پارتە سیاسییەکان خۆیان هۆکارن بۆ بێ رۆڵکردنیان لە کار و پۆستەکانیاندا، بەوەی توندووتیژییان بەرامبەر دەکرێت بێدەنگ دەبن، ئەو مافە بە خۆیان نادەن باسی ئەو توندووتیژییانە بکەن بۆ رایگشتی و له رێی یاساوه به‌رگری له خۆیان بكه‌ن.
توندووتیژییە سیاسییەکان زۆرن. حیساب نه‌كردن بۆ ئیرادەی ژن، بەکەم سەیركردنی تواناكانی ژن، هاوبه‌شی پێنه‌كردنیان له بڕیاردان، به‌شداری پێنه‌كردنیان لە پرسە دیبلۆماسییە ناوخۆیی و دەرەکییەکان، هێشتنەوەی ژن وەک پاشکۆ، هه‌موو ئه‌مانه جۆرێکە لە توندووتیژیی سیاسی و و یاسایی و دەروونی. پێشێلكردنی هه‌ر یه‌كێك له مافه سیاسی و مه‌ده‌نییه‌كان جۆرێکە لە توندووتیژیی، به‌هۆیانه‌وه ناهێڵن ژنان بۆ چوونی جیاوازیان هەبێت و بتوانن نوێنەرایەتیی ژنی راستەقیەنە بکەن، لە بری ئەوەی ژنان ئەکتیڤ بکەن پاسیڤیان دەکەن.
توندوتییژی سیاسیی هەر ئەوەنده نییه کە پیاوان بەرامبەر بە ژنان دەیکەن، بەڵکو جۆرێكه له‌و توندووتیژییه‌ی هه‌ندێك جار ژنانی ناو پارتە سیاسییەکان خۆیان بەرامبەر بە ژنانن ئەنجامی دەدەن، بەوەی لە سەر حیسابی ژنێکی تر پۆستێک وەردەگرێت، چونکە ئەو ژنانەی ئەو رەفتارە دوور له پره‌نسیپانه ئه‌نجامده‌ده‌ن داماڵراون لە به‌رپرسیارێتی ژن و عه‌قلییه‌تی نێرسالاری زاڵه به‌سه‌ریاندا و هه‌ڵسوكه‌وتی پێده‌كه‌ن.
بە درێژایی نزیک بە سەد ساڵی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی گەلی کورد ژن تەنیا پەراوێزخراوە، هیچ کاتێک ژن لە پلەی یەکەم دا نەبووە لە پۆستە باڵاکاندا، ئەمەش بە هۆی ئەوەی بەردەوام چەوسێنراوەتەوە و توندووتیژیی بەرامبەرکراوە و نەیانهێشتووە دەنگی بڵندی هەبێت، هەر بۆیە ژنان لە سیاسەتدا سۆبژێتێکی سیاسیی بووە و هەمیشە بەکارهێنراون.
چارەسەری لەوەدایە، ژنان خۆیان هوشیاربکەنەوە، تێبگەن جیاوازیی نێوان ئەوەی داوای مافەکانیان بکەن یان فێری هەوڵدان بن بۆ بەدەستهێنانی مافەکانیان. جیاوازییەکی دیکە ئەوەیە کاتێک مرۆڤ داوای ماف یان هەر شتێکی دیکەی لە لایەنێکی تر کرد، ئەوا دەبێتە پاشکۆی ئەو لایەنە، بۆیە ژنان هیچ کاتێک نابێت ئەوە قبوڵبکەن کە بە کەم سەیر بکرێن و پەرواێز بخرێن، به‌ڵکو پێویستە زۆر بە ئاگایی و هۆشیارییەوە هەنگاو بنێن، تاکو چیتر نەبنە پاشکۆی پیاو و توندوتیژییان بەرامبەر ئه‌نجام نه‌درێت.
